In ons vorige artikel hebben we het gehad over de vroege dagen van Hitler en de Nazi-partij. Vandaag richten we ons op de opkomst van de Nazi’s, hoe ze steeds meer macht kregen en welke gevolgen dat had voor Duitsland en heel Europa. Laten we het eens even hebben over ‘De Opkomst van de Nazi’s‘.
Hoe kwam Hitler eigenlijk aan de macht?
Na de mislukking van de Bierkellerputsch zou je denken dat Hitler en zijn trawanten opgegeven zouden hebben. Integendeel. De Nazi’s waren meesters in politiek manoeuvreren. Hoewel ze nooit de meerderheid van de stemmen kregen(!), wisten ze de Duitse politieke crisis na de Grote Depressie in hun voordeel te gebruiken.
In een periode van economische onzekerheid en nationale vernedering na de Eerste Wereldoorlog zocht Duitsland naar stabiliteit. De Nazi’s gebruikten dit gevoel van ontevredenheid en beloofden verandering en herstel van de Duitse trots. Door tactische allianties te vormen, zoals met de Duitse Nationale Volkspartij, kregen ze voet aan de grond in de politieke arena.
De benoeming van Hitler tot Rijkskanselier in 1933 was niet alleen het resultaat van zijn eigen politieke manoeuvres, maar ook van achterkamerdeals en manipulaties door andere politieke spelers zoals voormalig Rijkskanselier Franz von Papen, die dacht dat hij Hitler kon ‘temmen‘ en beheersen.
Ze geloofden dat door Hitler in een hoge positie te plaatsen, maar omringd door ‘gematigden‘, ze hem onder controle konden houden en zijn invloed konden beperken. Wat een misrekening!
Eenmaal aan de macht consolideerde Hitler snel zijn positie, schakelde politieke tegenstanders uit en begon aan zijn regeerperiode van terreur. Ze hadden de ambitie en het vermogen van deze man onderschat.
Totalitaire staat, wat betekent dat eigenlijk?
Nadat hij aan de macht kwam, verspilde Hitler geen tijd. Binnen een zeer korte tijdspanne na de opkomst van de Nazi’s transformeerde Duitsland van een republiek naar een totalitaire staat waarin de Nazi’s onbetwistbare macht hadden en elke vorm van oppositie of kritiek ongenadig werd onderdrukt.
Een van de eerste stappen was de Rijksdagbrand in 1933, waarvan de communisten de schuld kregen. Dit gaf Hitler de gelegenheid om de Rijksdagbrandverordening in te voeren, waarmee vele burgerlijke vrijheden werden opgeschort. Hierdoor werden communisten en veel andere tegenstanders gearresteerd en in concentratiekampen geplaatst.
Maar het ging verder dan alleen de politieke tegenstanders. De vrijheid van meningsuiting was zwaar beperkt. Kranten, radiozenders en uitgevers werden gecensureerd of overgenomen door de staat. Vele journalisten die kritisch waren over het Nazi-regime werden gevangengezet of verloren hun baan. Ook de vrijheid van vergadering werd ingeperkt; vakbonden werden ontbonden en vervangen door de Nazi-gecontroleerde Duitse Arbeidsfront.
De nacht van de lange messen in 1934 was een ander schokkend voorbeeld van Hitlers methode om macht te consolideren. Tijdens deze nacht werden vele leiders van de SA, een vroegere bondgenoot van Hitler, gearresteerd en geëxecuteerd om de steun van het Duitse leger te winnen en eventuele oppositie binnen zijn eigen gelederen te elimineren.
Voor de gewone burger werd het dagelijks leven ook steeds enger. Men moest constant op zijn hoede zijn. Een verkeerd woord, een grap over de regering of zelfs het luisteren naar buitenlandse radio kon leiden tot arrestatie, gevangenisstraf of erger.
Kortom, wat begon als een belofte van stabiliteit en herstel van nationale trots, mondde al snel uit in een regime van terreur waarbij basisvrijheden en -rechten systematisch werden ontnomen.
De eerste stappen buiten Duitsland
Maar Hitler keek niet alleen naar binnen. Terwijl hij thuis zijn grip op de macht verstevigde, wierp hij zijn blik ook over de Duitse grenzen heen, met als doel het grondgebied van het land uit te breiden. Hier speelde het concept van ‘Lebensraum‘ een centrale rol. Volgens deze ideologie hadden de Duitsers meer ruimte nodig om te leven, en die ruimte zou voornamelijk in het oosten gevonden moeten worden.
Ondanks de bepalingen van het Verdrag van Versailles, dat Duitsland zware beperkingen oplegde op het gebied van militaire opbouw, begon Hitler in het geheim de Duitse strijdkrachten te herbewapenen. Tanks, vliegtuigen, oorlogsschepen: Duitsland begon een indrukwekkend arsenaal op te bouwen. Dit was een regelrechte schending van het verdrag, maar de reacties van de internationale gemeenschap waren verrassend getemperd.
Na de herbewapening van het Rijnland, een regio die Duitsland demilitariseerde als onderdeel van het Verdrag van Versailles, volgde de ‘Anschluss‘ met Oostenrijk. Hoewel de annexatie van Oostenrijk grotendeels vreedzaam verliep en met jubel werd ontvangen door veel Oostenrijkers, was het een duidelijk teken van Hitlers expansieve ambities.
De echte test kwam echter toen Hitler zijn oog liet vallen op het Sudetenland, een gebied in Tsjechoslowakije met een aanzienlijke Duitse bevolking. Ondanks duidelijke signalen van Hitlers intenties, kozen Frankrijk en het VK ervoor om te capituleren tijdens de Conferentie van München in 1938. Ze stonden Duitsland toe het Sudetenland te annexeren in ruil voor Hitlers belofte dat dit zijn laatste territoriale eis zou zijn.
Het was een beleid van ‘appeasement‘ dat hoopte de Nazi-leider tevreden te stellen en oorlog te voorkomen. Het was echter een tragische miscalculatie. Binnen een jaar bezette Duitsland heel Tsjechoslowakije en keek het verder naar andere gebieden in Europa.
Deze expansiedrang, gecombineerd met de onvermogen of onwil van andere Europese machten om tijdig in te grijpen, legde de basis voor wat uiteindelijk de Tweede Wereldoorlog zou worden.
Waarom is de Geschiedenis van de Opkomst van de Nazi’s Belangrijk?
Want het verhaal van de opkomst van de Nazi’s is een sterk voorbeeld van de vluchtigheid van de politieke en maatschappelijke orde.
In een verbluffend korte periode transformeerde Duitsland van een democratische republiek, met al haar gebreken en uitdagingen, naar een totalitaire staat die niet alleen haar eigen burgers onderdrukte, maar ook de vrede en stabiliteit van heel Europa bedreigde.
Deze transformatie na de opkomst van de Nazi’s is geen uniek voorbeeld in de geschiedenis. Na de Tweede Wereldoorlog hebben verschillende regimes, zowel in Europa als daarbuiten, vergelijkbare paden bewandeld. Denk bijvoorbeeld aan het stalinistische regime in de Sovjet-Unie, dat miljoenen mensen onderdrukte, of aan Mao’s China, waar de Culturele Revolutie ontelbare levens kostte en een diepe impact had op de Chinese samenleving.
In meer recente tijden hebben landen zoals Noord-Korea, Zimbabwe en Venezuela laten zien hoe leiders de macht kunnen grijpen, democratische instituties kunnen ondermijnen en hele bevolkingsgroepen kunnen terroriseren.
En dan willen we hier niet niet eens ingaan op het huidige Rusland onder Vladimir Poetin, dat niet aarzelt om een buurland militair binnen te vallen en oorlogsmisdaden te begaan.
De Cruciale Rol van Waakzaamheid in Tijden van Crisis
Wat we hieruit kunnen leren, is dat waakzaamheid cruciaal is. In tijden van crisis of onzekerheid kan het aantrekkelijk zijn om te zoeken naar eenvoudige antwoorden of sterke leiders die beloven orde te herstellen. Maar zoals de geschiedenis heeft laten zien, kan het blindelings volgen van dergelijke leiders vaak leiden tot onderdrukking, verlies van vrijheden en zelfs tot oorlog.
Het is daarom van het grootste belang dat we kritisch blijven. Dat we de moed hebben om vragen te stellen, zelfs als die vragen ongemakkelijk zijn. Dat we ons uitspreken tegen onrecht, ongeacht de kosten. En bovenal, dat we altijd vasthouden aan onze fundamentele waarden van vrijheid, gelijkheid en broederschap, want deze waarden vormen de hoeksteen van een vrije en rechtvaardige samenleving.
In ons volgende artikel zullen we ons verder verdiepen in de periode van Nazi-Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tot binnenkort!
